Początki. Jest rok 1957. W tym czasie do obliczeń wykorzystywane są najczęściej kalkulatory. Z komputerów korzystają nieliczni i na pewno nie do analizowania zjawisk społecznych. Pomimo to, Guy Orcutt zastanawiał się wtedy na temat korzyści jakie może przynieść rozpowszechnienie korzystania z komputerów do analizowania zagadnień społecznych. Swoje przemyślenia opublikował w pracy "A new type of socio-economic system" (Review of Economic and Statistics). Artykuł zaczynał się tak:

"Existing models of our socio-economic system have proved to be of rather limited predictive usefulness. This is particularly true with respect to predictions about the effects of alternative governmental actions and with respect to any predictions of a long-range character. It is even the case with respect to very short-run forecasting. In addition, it is recognized that current models of our socio-economic system have an unduly narrow reach in that they have little to say about such fundamental things as the size and location of the population of individuals, of households, or of firms."

W dalszej części Orcutt tak pisał o propnowanym podejściu do analizowania zachowań społeczno-ekonomicznych:

"This new type of model consists of various sorts of interacting units which receive inputs and generate outputs. The outputs of each unit are, in part, functionally related to prior events and, in part, are the result of a series of random drawings from discrete probability distributions. These probability distributions specify the probabilities associated with the possible outputs of the unit. The appropriate probability distributions are determined by inputs into the unit and the operating characteristics of the unit. They therefore change from period to period as new inputs occur."

W połowie lat 50. takie podejście do zagadnień społecznych było nowatorskie i jak na tamte czasy mało praktyczne. W przyszłość mogło to się jednak zmienić. Tak o tym pisał Orcutt:

At the present time, the speed and capacity of electronic computers would still put economic limits on the number of units that could be handled in the above fashion. This means that it would be necessary to infer the properties of models with hundreds of millions of units from models having something like tens of thousands of units. It seems fairly certain that such extrapolation would definitely be feasible. In fact, it would seem to be very straightforward compared to the problem of making inferences from models with only a very small number of units. Furthermore, given the fantastic rate at which the power, capacity, and speed of calculating machinery is increasing, it does not seem unreasonable to believe that within five to ten years it will be possible to operate such a model with substantially more units"

Oczekiwania Oructta co do kierunku zmian w naukach społecznych całkowicie się spełniły. Obecnie analizowanie zbiorów danych liczących tysiące czy też miliony obserwacji za pomocą wyrafinowanych narzędzi analizy danych jest codziennością. Jednym z narzędzi skonstruowanych zgodnie z opisem Orcutta z 1957 r. jest "podatkowo-zasiłkowy model mikrosymulacyjny" (Tax-benefit microsimulation models), który pomocny jest w badaniach konsekwencji zmian w przpisach podatkowo-zasiłkowych. Typowa "architektura" takiego modelu obejmuje reprezentatywny zbiór danych o gospdorstwach domowych (np. BBGD lub EU-SILC) oraz kod komputerowy opisujący przepisy podatkowo-świadczeniowe. Wynikiem modelu jest natomiast rozkład dochodu do dyspozycji. Wszystko zgodnie ze wskazówkami Orcutta z 1957 r.

Projekt
Na podstawie danych Eurostat wiemy, że współczynnik Giniego zmalał w Polsce z 33,3 w 2006 r. do 29,8 w 2016 r. i do 28,5 w 2019 r. Wiemy, nowe rozwiązanie podatkowe takie jak ulga podatkowa z tytułu wychowywania dzieci oraz świadczeniowe takie jak świadczenie rodzinne „500+” mogę być odpowiedzialne za część zmian w zróżnicowaniu dochodu wsród gospodarstw domowych. Jednak równocześnie z tymi zmianami regulacyjnymi zachodzą inne procesy - np. zmiana struktury zatrudnienia względem wieku - też mające wpływ na rozkład dochodu wśród gospodarstw domowych. Badania w projekcie mają pomóc w określeniu znaczenia jakie zmiany w polityce gospodarczej związane z obciążeniami przychodów z pracy oraz świadczeniami społecznymi odegrały dla zmiany w ubóstwie względnym i zróżnicowaniu dochodu. W projekcie interesują nas zmiany wprowadzone w latach 2005-2019 w Polsce.

Identyfikacja efektu polityki jest ważna ponieważ niewłaściwa ocena wpływu polityki podatkowej i świadczeniowej na zróżnicowanie dochodów i finansowe motywacje do pracy prowadzi do niepoprawnych wniosków odnoszących się do relacji między równością a efektywnością. Właściwe zrozumienie związków pomiędzy tymi dwoma aspektami gospodarki ma znaczenie ponieważ ekonomiście nie mają wątpliwości, że zbyt wysoki poziom zróżnicowania dochodów jest niekorzystny dla społeczeństwa. Istnieje więc potrzeba poznania instrumentów mogących efektywnie ograniczać zróżnicowanie, gdy jego poziom uznany zostanie za zbyt wysoki. Większość rządów prowadzi politykę redystrybucji dochodu wymuszając transfer dochodu od gospodarstw mających go względnie dużo do tych mających go mało. W tym celu często stosuje się instrumenty podatkowe i świadczeniowe, które oprócz pożadanej zmiany w rozkładzie dochodu mogą przyczyniać się do niepożądanego zmniejszenia finansowej motywacji do pracy, a w konsekwencji do obniżenia podaży pracy. Poprawna identyfikacja relacji między zmianami w polityce dochodowej a zmianami w zróżnicowaniu dochodu jest konieczna dla efektywnego projektowanie rozwiązań redystrybucyjnych.

Porównanie zmian wartości indeksów w czasie i przypisanie całości zmiany polityce podatkowo-zasiłkowej nie jest poprawną metodą identyfikacji. Równocześnie zachodzą bowiem zmiany w innych czynnikach wpływających na wartość badanych indeksów. W tym samym czasie zmienia się rozkład dochodów przed opodatkowaniem oraz zmieniają się harakterystyki populacji ze względu na np. na rozkład wieku lub strukturę wykształcenia. W 2010 r. Bargain i Callan zaproponowali wykorzystanie mikrosymulacyjnego modelu podatkowo-zasiłkowy do stworzenia hipotetycznych rozkładów dochodów jakie zaistniałyby przy innych rozwiązaniach systemowych i innych rozkładach dochodów przed opodatkowaniem tak móc określić część zmiany wynikającą ze zmian regulacyjnych. W projekcie stosujemy to podejście do zmian w regulacjach w Polsce w latach 2005-2019, a więc w czasie kiedy wprowadzono wiele ważnych zmian w polityce dochodowej. Do takich zmian możemy zaliczyć: reformę podatku dochodowego w2009 r., wprowadzenie w 2007 r. i modyfikacje w 2014 i 2105 ulgi podatkowej na dziecko, wprowadzenie programu „500+” w 2016 r., a następnie rozszerzenie świadczenia w 2019 r. Równocześnie w tym czasie znacząco i nierównomiernie rosły płace co stwarza doskonałą możliwość do zastosowania podejścia zainicjowanego przez Bargaina i Callana.