LEKCJA 4

Koszty transakcyjne

Analiza rynku zaczyna się od firmy, więc doprecyzowanie tego pojęcia jest ważne.

- Dlaczego istnieją firmy?

Według ujęcia przedsiębiorczego (J. Schumpeter), firmy istnieją dlatego, że zawsze znajdą się ludzie, którzy widząc okazją z nadzieją na zysk, podejmą ryzyko inwestowania organizując firmę.

Według ekonomii neoklasycznej, istnienie firmy wynika z definicji rynku, jako systemu koordynowanego przez ceny, systemu alokacji dóbr pomiędzy działającymi na rynku podmiotami. Nie musimy się przecież pytać dlaczego istnieją konsumenci?

Przełomem w rozwoju teorii firmy był artykuł R. Coase z 1937 roku „Istota przedsiębiorstwa”.

- Skoro rynek jest doskonałym mechanizmem alokacji dóbr, to dlaczego w ogóle istnieją firmy gdzie alokacja zasobów oparta jest na poleceniach szefa, a nie na wymianie towarów i usług? Dlaczego robotnik nie handluje z kierownikiem firmy, lecz sprzedaje swoją gotowość do pracy i podporządkowuje się jemu? Dlaczego konsumenci nie są zarazem jednoosobowymi firmami-producentami?

Według nowej ekonomii instytucjonalnej, koordynacja przez firmę w pewnych sytuacjach jest tańsza i efektywniejsza niż koordynacja przez rynek. Decyduje o tym porównanie kosztów transakcyjnych. Jeśli są one mniejsze wewnątrz firmy niż przy koordynacji przez rynek, to opłaca się zorganizować produkcję w firmie. W firmie panują szczególne porządki autorytarne w przeciwieństwie do rynku. W ten sposób upada założenie ekonomii neoklasycznej, że jedynie wymiana rynkowa (przez ceny) zapewnia optymalną alokację zasobów.

Koszty transakcyjne – koszty redukcji niepewności, czyli wszystkie koszty

poszukiwania i zbierania informacji, jej przetwarzania, zawierania i monitorowania transakcji, egzekwowania zobowiązań.

ß

Są to koszty utrzymania systemu ekonomicznego w ruchu, czyli koszty dostarczenia dóbr i usług poprzez rynek niż poprzez firmę

Transakcja jest podstawową jednostką analizy w teorii organizacji ekonomicznych dlatego że dzięki transakcjom system ekonomiczny działa. Zawieranie transakcji pociąga za sobą pewne koszty dla stron wymiany, a często i dla osób trzecich.

¯

Głównym celem i skutkiem ekonomicznych instytucji jest oszczędzanie na kosztach transakcyjnych (wg nowej ekonomii instytucjonalnej).

¯

Przyjmuje się że każdy problem ekonomiczny można sformułować jako problem kontraktowy i że może on być z pożytkiem badany w kategoriach oszczędzania kosztów transakcyjnych.

¯

Oszczędność kosztów transakcyjnych jest głównym problemem badań nad organizacją rynku. Tę oszczędność osiąga się przez powiązanie transakcji ze strukturami zarządzania, które różnią się zdolnościami adaptacyjnymi i związanymi z tym kosztami.

¯

Firma jest traktowana jako struktura zarządzania, niż jako funkcja produkcji.

Koszty transakcyjne są kosztami utraconych możliwości tak jak każde inne koszty w teorii ekonomii. Istnieją też stałe i zmienne koszty transakcyjne (koszty poszukiwania i informacji, koszty negocjacji i decyzyjne, koszty monitorowania i egzekwowania)

ex ante (koszty przygotowania, negocjowania, zabezpieczenia umowy)

Koszty transakcyjne

ex post (koszty niedostosowania umowy, renegocjacji, zarządzania, zabezpieczające wykonanie zobowiązań)

Koszty koordynacji wymiany (mogą przesądzać o opłacalności transakcji)

-koszty ustalania ceny i innych warunków transakcji

-koszty dotarcia z ofertą do kupującego

-koszty miejsca wymiany i zawarcia transakcji

Koszty motywacji

-koszty asymetrii informacyjnej (wynikają z rzadkości przeprowadzania transakcji, z braku wiedzy o lokalnych warunkach wymiany)

-koszty niedoskonałości umów (utracone korzyści wskutek błędnej oceny czy niewłaściwego zawarcia kontraktu)

Koszty egzekwowania umów (wynikają z zachowania oportunistycznego ponieważ zawarcie umowy nie oznacza jej zrealizowanie)

-koszty monitorowania (ocena potrzeb i warunków w których transakcja została zawarta mogą zmienić się i któraś ze stron może ocenić że w jej interesie jest raczej niedotrzymanie umowy)

-koszty egzekucji (dochodzenie wykonania umowy)

Można poświęcić wiele uwagi przygotowaniu kontraktu, w którym uwzględnione zostaną różne nieoczekiwane zdarzenia oraz zastrzeżone będą z góry odpowiednie zachowania stron - ex ante (ale i tak nigdy nie jest możliwe koncentrowanie wszystkich istotnych działań negocjacyjnych w ex ante stadium kontraktu)

lub

Można przygotować niekompletny kontrakt i wypełniać luki w miarę zaistnienia nieprzewidzianych okoliczności zamiast z góry rozważać wszystkie możliwe przeszkody - ex post

Najbardziej oczywistą formą zabezpieczenia kontraktu jest współwłasność.

Czynniki wpływające na koszty transakcyjne wewnątrz firmy:

· zróżnicowanie transakcji

· prawdopodobieństwo zmiany cen

· rozkład przestrzenny prowadzonych transakcji

Czynniki obniżające koszty transakcyjne wewnątrz firmy a także transakcji rynkowych:

· usprawnienie formy zarządzania firmą

· postęp technologiczny

· outsorsing (wyrzucanie na zewnątrz firmy funkcje i działania które nie należą do głównego trzonu działalności i mogą być taniej realizowane w wyspecjalizowanych podmiotach)

- Skoro istnienie firmy pozwala na redukcję kosztów transakcyjnych, dlaczego w ogóle istnieją transakcje rynkowe?

Koszty zorganizowania dodatkowej transakcji rosną wraz ze skalą transakcji i zrównują się z kosztami dodatkowych transakcji rynkowych. Poza tym większe firmy mogą stwarzać większe koszty transakcyjne niż w warunkach rynkowych z powodu zwiększonej biurokracji.

Podsumowanie:

Z czasem ekonomiści uchylili założenie o zerowych kosztach transakcyjnych tak jak przyjmowała to szkoła neoklasyczna. Tylko w idealnym świecie koszty transakcji są zerowe, w świecie rzeczywistym zawsze istnieją pewne koszty zbierania informacji, negocjowania umów, ustalania ich treści, ich egzekwowanie.

Działanie rynku kosztuje. Stworzenie firmy pozwala zaoszczędzić. Przedsiębiorca ponosi niższe koszty, bo przecież zawsze można wrócić do koordynacji rynkowej.

Uzasadnienie istnienia przedsiębiorstwa:

1. Koszt realizacji transakcji wewnątrz firmy jest niższy niż transakcji rynkowej

2. Wartość sama w sobie (daje poczucie bezpieczeństwa i komfortu pracownikom)

3. Menadżerowie czerpią satysfakcję z kierowania

4. Konsumenci mają zaufanie do firm

Zawsze stawiamy pytanie: czy opłaca się przenieść daną transakcję z rynku do firmy? Tak, jeśli w ujęciu końcowym koszty jej wykonania będą niższe od kosztów, jakie ponosi inna firma lub kosztów koordynacji rynkowej.

Do domu: Gruszecki: rozd. 4 w części V, Williamson: część I